W Europie ponad 200 tys. km siedlisk ryb rzecznych utraconych przez bariery
Ponad 200 tys. km siedlisk ryb rzecznych w europejskich rzekach zostaÅo znieksztaÅconych z powodu stawianych barier i tworzenia jezior zaporowych. Taka fragmentacja swobodnie pÅynÄ cej rzeki przyczynia siÄ do utraty różnorodnoÅci biologicznej w Årodowisku wodnym.
â200 tys. km rzek to nieco ponad 10 proc. dÅugoÅci wszystkich rzek w Europie albo dÅugoÅÄ wszystkich rzek we WÅoszech. To naprawdÄ dużoâ â powiedziaÅ w rozmowie z NaukÄ w Polsce prof. Piotr Parasiewicz, kierownik ZakÅadu Rybactwa Rzecznego w Instytucie Rybactwa ÅródlÄ dowego im. S. Sakowicza i pierwszy autor publikacji na tytuÅowy temat w czasopiÅmie âNature Communicationsâ.
Europejskie rzeki to prawdopodobnie jedne z najbardziej rozdrobnionych rzek na Åwiecie, ponieważ sÄ podzielone ponad milionem barier stworzonych przez czÅowieka. Aż 40 proc. tych barier tworzy jeziora zaporowe. I to wÅaÅnie na wpÅywie jezior zaporowych na siedliska ryb skoncentrowali siÄ naukowcy z zespoÅu prof. Parasiewicza.
Jak przypomniaÅ prof. Parasiewicz, bariery (typu: tamy, jazy, Åluzy, przepusty, brody i rampy) fizycznie ograniczajÄ migracjÄ gatunków wodnych i przyczyniajÄ siÄ do modyfikacji siedlisk sÅodkowodnych, a spowodowana w ten sposób fragmentacja rzek może negatywnie wpÅywaÄ na zrównoważony rozwój ekosystemów sÅodkowodnych.
âRzeki naturalnie pÅynÄ z góry na dóŠi caÅy wodny ekosystem jest do tego dostosowany: woda swobodnie przepÅywa, przenoszÄ c na caÅÄ dÅugoÅÄ m.in. rumosz, substancje odżywcze. Do tego ryby rzeczne migrujÄ , choÄ czÄÅÄ tylko na krótki dystans. Zatem wszystkie naczynia sÄ tu poÅÄ czone. Bariera przerywa tÄ ÅÄ cznoÅÄâ â tÅumaczyÅ badacz zajmujÄ cy siÄ gÅównie opracowywaniem narzÄdzi do zarzÄ dzania rzekami i do ochrony siedlisk ryb.
Jednym z efektów stawiania barier jest tworzenie na rzece jezior zaporowych. âZastoiska wodne utworzone przez sztuczne bariery zmieniajÄ hydraulikÄ rzeki, tworzÄ c Årodowiska podobne do stawów, a przecież w rzece wystÄpujÄ ryby potrzebujÄ ce swobodnie pÅynÄ cej wody, a nie tej zastanej. Do tego temperatura wody w jeziorach zaporowych siÄ zmienia, a wiÄc w rzece poniżej bariery jest ona czÄsto wyższa a woda zanieczyszczona; zmienia siÄ też podÅoże. To wszystko negatywnie wpÅywa na siedliska rybâ â wskazaÅ prof. Parasiewicz.
RozwiÄ zaniem może byÄ sukcesywne usuwanie niepotrzebnych barier. âNa szczÄÅcie w Europie, ale i nie tylko, widzimy trend rozbierania niepotrzebnych barier, a nie ich budowania. PrzykÅadowo w Estonii rozbiera siÄ bariery na caÅej rzece, aby ryby (w tym przypadku – Åososie) mogÅy migrowaÄ. Polska jest takim ewenementem, że wciÄ Å¼ chcemy budowaÄ barieryâ â powiedziaÅ.
Badacz dodaÅ, że dziaÅania te wpisujÄ siÄ w strategiÄ Unii Europejskiej, która stawia cel odtworzenia 25 tys. km rzek swobodnie pÅynÄ cych. âSzacuje siÄ, że w Europie okoÅo 15 proc. istniejÄ cych barier to obiekty już nieużywane i niepotrzebne. Ich usuniÄcie udrożni wiele tysiÄcy kilometrów rzekâ â wskazaÅ prof. Parasiewicz.
PodkreÅliÅ jednak, że nie chodzi o usuniÄcie wszystkich barier, ponieważ czÄÅÄ jest potrzebna, np. bariery tworzÄ ce hydroelektrownie. âW tej chwili mamy już takie możliwoÅci technologiczne, które potrafiÄ zmniejszaÄ negatywne wpÅywy barier na Årodowisko. Na przykÅad można obniżaÄ nieco bariery, co poprawia sytuacjÄ siedliskowÄ i wcale nie powoduje wielkiej utraty generowanej energiiâ â wyjaÅniÅ.
âCo ciekawe, z naszych badaÅ wynika, że jedna wiÄksza bariera jest mniej szkodliwa niż wiele maÅychâ â dodaÅ.
A co jeszcze można zrobiÄ, aby odtworzyÄ migracjÄ ryb? âMożna zainstalowaÄ przepÅawki, choÄ one nie majÄ stuprocentowej wydajnoÅci. Innym rozwiÄ zaniem sÄ też rampy, które szczególnie sprawdzajÄ siÄ w górskich rzekach, gdzie woda szybko pÅynie. Każde rozwiÄ zanie powinno byÄ dostosowane do konkretnego miejsca. WpÅyw barier samych w sobie jest bardzo zÅożony; trzeba do tego podchodziÄ z rozsÄ dkiemâ â powiedziaÅ prof. Parasiewicz.
Ponadto we wspomnianej publikacji zespóŠnaukowców zaproponowaÅ klasyfikacjÄ rzek europejskich na 15 typów makrosiedlisk. âNa bazie danych biologicznych i geograficznych opracowaliÅmy model wystÄpowania specyficznego skÅadu gatunków ryb dla konkretnych typów rzek. Taki model jest bardzo przydatny w zarzÄ dzaniu procesem renaturyzacji i ochrony rzek. Jednym z najsilniejszych wpÅywów antropogenicznych na rzeki jest bowiem zmiana gatunkowa, gdy dotychczasowy, naturalny balans jest zaburzany przez wiele czynników m.in. zmiany klimatu, budowanie barier, regulacje itd. Nasz model może stanowiÄ wzorzec, który chcielibyÅmy osiÄ gnÄ Äâ â wyraziÅ przekonanie.
Wyniki opublikowane we wspomnianym artykule to efekt badaÅ miÄdzynarodowego zespoÅu, dziaÅajÄ cego w ramach projektu AMBER, finansowanego z unijnego programu badaÅ naukowych i innowacji âHoryzont 2020â.
ŹródÅo informacji: PAP/Nauka w Polsce